Leczenie osób uzależnionych co do zasady jest dobrowolne, a przymus leczenia może być nałożony wyłącznie przez Sąd. Sądami właściwymi do rozpatrywania sprawo przymusowe leczenie są wydziały rodzinne i nieletnich w Sądach Rejonowych.
Przepisy regulujące procedurę leczenia osób uzależnionych od alkoholu reguluje ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Do Sądu złożyć wniosek mogą dwie instytucje:
- Gminna Komisja Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
- Prokuratura
Złożenie wniosku o przymusowe leczenie bezpośrednio do Sądu - a nie za pośrednictwem Komisji lub Prokuratury - spowoduje, że Sąd odrzuci taki wniosek, jako pochodzący od osoby nieuprawnionej.
Procedura zobowiązania do leczenia odwykowego jest jedną z wielu form motywowania osoby uzależnionej, by podjęła decyzję o poddaniu się terapii. Jest to niezwykle trudne zadanie ze względu na fakt, że osoby uzależnione budują świat, w którym funkcjonują, na mocnych fundamentach iluzji i zaprzeczeń. Wynika to z psychologicznych aspektów choroby alkoholowej.
W miarę narastania problemu osoba nadużywająca alkoholu zaczyna izolować się od negatywnych sygnałów płynących z otoczenia oraz z własnego organizmu tak, aby bronić pozytywnego myślenia na swój temat. Dlatego też niezwykle ważna jest interwencja pochodząca z zewnątrz, by uświadomić osobie uzależnionej, że potrzebuje pomocy i powinna z niej skorzystać.
Przepisy ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi nie regulują zagadnień dotyczących kwestii związanych z motywowaniem do leczenia odwykowego. Powoduje to dużą dowolność, a istotną rolę odgrywa tu inicjatywa samej komisji w zakresie wypracowania dobrej skutecznej praktyki postępowania w takich przypadkach.
Przebieg procedury w Gminnej Komisji Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w gminie Piecki wygląda następująco:
Krok 1 - Zgłoszenie
Aby zgłosić osobę na przymusowe leczenie odwykowe należy wypełnić wniosek i złożyć go Gminnej Komisji Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, która
funkcjonuje w Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Pieckach, ul. Zwycięstwa 35, 11-710 Piecki. Wniosek może zgłosić członek najbliższej rodziny, ale również osoba niespokrewniona której los osoby pijącej nie jest obojętny. Ponadto wniosek o leczenie mogą również złożyć instytucje, takie jak GOPS czy Policja.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, na przymusowe leczenie można skierować osoby, które w związku ze swoją chorobą alkoholową:
- powodują rozkład życia rodzinnego
- powodują demoralizację nieletnich
- systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny
- uchylają się od obowiązku zaspakajania potrzeb rodziny
Krok 2 - Rozmowa motywacyjna
Na rozmowę motywacyjną zapraszana jest osoba, której wniosek dotyczy. Stwarza to możliwość szerszego spojrzenia na problem oraz zapoznanie się z sytuacją. Rozmowę taką przeprowadza Zespół Motywacyjny do podjęcia leczenia odwykowego, w którego skład wchodzą członkowie Gminnej Komisji Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Pieckach, mających wiedzę i doświadczenie w pracy z osobami uzależnionym.
Po zebraniu wywiadów i sporządzeniu notatek z rozmów osoba zgłoszona kierowana jest na badanie przez biegłych sądowych, które ma na celu ustalenie stopnia uzależnienia od alkoholu. Niezmiernie rzadko zdarza się sytuacja, że osoba przychodzi na spotkanie i przyznaje, że ma problem alkoholowy oraz że chce podjąć leczenie. W takim przypadku przedstawiana jest oferta, w celu wyboru najodpowiedniejszej formy pomocy.
Jeśli osoba uzależniona nie zgłasza się na wezwania, wówczas zaproszenie wysyłane jest ponownie i dopiero po dwukrotnym niestawiennictwie osobę kieruje się na badanie do biegłych sądowych.
Krok 3 - Badanie w przedmiocie uzależnienia
Badanie w przedmiocie uzależnienia od alkoholu przeprowadza dwuosobowy zespół biegłych sądowych wpisanych na listę biegłych przy sądzie okręgowym, złożony z lekarza psychiatry i psychologa. Biegli mają wgląd w zgromadzoną dokumentację i na podstawie akt sprawy oraz rozmowy z osobą której sprawa dotyczy wydają pisemną opinię, która jest dowodem w sprawie w postępowaniu sądowym.
Zdarza się, że biegli nie stwierdzają uzależnienia od alkoholu, wówczas komisja umarza postępowanie, gdyż brak jest podstaw do skierowania sprawy na drogę sądową.
Jeżeli osoba nie zgłasza się dwukrotnie na wezwania do biegłych sądowych wówczas sprawa kierowana jest do sądu z wnioskiem o zobowiązanie do przymusowego leczenia odwykowego.
Krok 4 - Skierowanie sprawy do sądu.
Wniosek o zastosowanie przymusowego leczenia odwykowego jest kierowany do sądu w następujących przypadkach:
- opinia biegłych potwierdza uzależnienie od alkoholu a osoba nie wyraża chęci podjęcia dobrowolnego leczenia,
- osoba dwukrotnie nie zgłosiła się na wezwanie do biegłych sądowych, a z informacji zgromadzonych w sprawie wynika, iż osoba nadużywa alkoholu.
Komisja nie posiada możliwości zmuszenia kogokolwiek do badania, natomiast uprawnienia takie przysługuje Sądowi, który w takich przypadkach stosuje doprowadzenie przez Policję.
Postępowanie przed sądem jest dla osoby uzależnionej bezpłatne, koszty sądowe ponosi Gmina Piecki. Sąd na podstawie zebranych dowodów może wydać następujące orzeczenie:
- oddalić wniosek, gdy osoba nie jest uzależniona
- orzec obowiązek leczenia odwykowego w otwartym (niestacjonarnym) zakładzie leczniczym, lub w zakładzie zamkniętym (stacjonarnym, czyli na oddziale
szpitalnym).
Sąd orzeka o obowiązku leczenia odwykowego w formie postanowienia, od którego przysługuje apelacja. Sądowy obowiązek poddania się leczeniu odwykowemu trwa tak długo, jak tego wymaga cel leczenia, nie dłużej jednak niż dwa lata od uprawomocnienia się orzeczenia sądu. Na czas trwania obowiązku leczenia sąd może ustanowić nadzór kuratora.
